Sự tăng trưởng của thị trường tiền số thời gian gần đây thật sự đáng kinh ngạc, khi có hơn 100 triệu ví điện tử hoạt động, cao gấp 3 lần so với năm 2018. Nhưng liệu bạn có bao giờ tự hỏi, chuyện gì sẽ xảy ra nếu một ngày nào đó thị trường này sập xuống và giá Bitcoin giảm hẳn về 0?
Mới khoảng một năm trước đây, chỉ có trên dưới 6.000 dự án tiền số được niêm yết trên CoinMarketCap. Tuy nhiên, con số ngày hôm nay lại là 11.149. Mỗi ngày trôi qua, số lượng dự án lại tiếp tục tăng lên. Hơn nữa, vốn hoá thị trường cũng bùng nổ từ 330 tỷ USD lên gần 1.600 tỷ USD – tương đương với GDP của Canada.
Ngoài ra, cũng đã có hơn 100 triệu ví điện tử hoạt động, cao gấp 3 lần so với năm 2018. Nhưng, liệu bạn có bao giờ tự hỏi, chuyện gì sẽ xảy ra nếu một ngày nào đó thị trường này sập xuống và giá Bitcoin giảm hẳn về 0?
Khi BTC ngày càng được chấp nhận, các nhà đầu tư tổ chức cũng bắt đầu để mắt đến crypto. Trong đó, số lượng tổ chức chiếm 63% giao dịch, tăng mạnh so với con số 10% trong năm 2017.
Skybridge, một quỹ đầu cơ do Anthony Scaramucci điều hành là một ví dụ điển hình. Quỹ này bắt đầu đầu tư vào tiền điện tử hồi tháng 11; vào tháng 1, ra mắt quỹ Bitcoin trị giá 500 triệu USD. Skybridge có tới 26.000 khách hàng, từ những người giàu có đến các quỹ đầu tư lớn. Bitcoin chiếm 9% giá trị, tăng từ mức 5% ban đầu và quỹ chuyên dụng hiện có giá trị khoảng 700 triệu USD.
Tuy nhiên, sự trưởng thành này đã không thể chế ngự được những đà tăng/giảm chóng mặt quá đỗi đặc trưng của thị trường tiền điện tử. Giá Bitcoin đã giảm từ 64.000 USD hồi tháng 4 xuống còn 30.000 USD vào tháng 5.
Hiện giá dao động quanh mức 40.000 USD dù mới vừa giảm xuống 29.000 USD hôm 20/7. Nhưng câu chuyện tăng giảm không phải vấn đề đối với các trader lão làng. Vậy, hãy thử tưởng tượng một ngày nào đó, giá giảm hẳn về 0. Liệu lúc đó các trader, nhà đầu tư giàu kinh nghiệm có còn giữ được bình tĩnh?
Lý do có thể đến từ nhiều yếu tố. Chẳng hạn, các lỗi từ bên trong hệ thống hoặc một vụ hack lớn của sàn giao dịch hàng đầu nào đó (như câu chuyện Mt. Gox hồi năm 2013). Thậm chí, những yếu tố như sự kìm hãm của các cơ quan quản lý hoặc bỗng dưng nhà đầu tư có một mối quan tâm nào đó khác hoặc đó là phản ứng của thị trường từ việc các ngân hàng trung ương tăng lãi suất.
Mohamed El-Erian của Allianz, nhà quản lý tài sản nổi tiếng, cho biết có ba loại nhà đầu tư: Những người theo chủ nghĩa cơ bản: Họ tin rằng một ngày nào đó Bitcoin sẽ thay thế tiền tệ do chính phủ phát hành; Chiến thuật gia: Người cho rằng giá Bitcoin sẽ tăng lên khi có nhiều người đầu tư vào; Nhà đầu cơ: Những người chỉ muốn đánh bạc, kiếm lợi nhuận nhanh chóng.
Nếu giá sụp đổ, đây sẽ là một thất vọng lớn đối với nhóm đầu tiên. Nhưng đây cũng là nhóm ít có khả năng bán tháo nhất. Lẽ dĩ nhiên, nhóm thứ ba sẽ là những người bỏ chạy đầu tiên. Họ thậm chí sẽ nhanh tay chốt lời dù chỉ mới có vài tin xấu nhỏ xuất hiện trên thị trường. Để không xảy ra tình trạng thị trường rơi vào bán tháo hoảng loạn, giá giảm về 0 nhanh chóng, nhóm thứ hai phải được thuyết phục ở lại.
Rõ ràng, đà giảm giá sẽ này làm lũng đoạn nền kinh tế tiền điện tử. Các máy đào Bitcoin sẽ có ít động lực hơn để tiếp tục làm việc. Điều này khiến quá trình xác minh giao dịch và nguồn cung BTC bị dừng lại. Các nhà đầu tư có thể cũng sẽ bán các loại coin/token khác. Đó là tình trạng thường thấy khi BTC giảm mạnh hơn 5% – 10% trong ngày. Lúc đó, thị trường Altcoin cũng bị “tắm máu”.
Và rồi cơn chấn động này sẽ phá hủy một lượng đáng kể của cải. Các nhà đầu tư hold Bitcoin lâu hơn một năm, mua BTC với giá thấp, sẽ ít bị lỗ hơn.
Khoản lỗ lớn nhất sẽ rơi vào những người mua cách đây chưa đầy một năm, với mức giá trung bình là 37.000 USD. Đây là nhóm các nhà đầu tư tổ chức, bao gồm quỹ đầu cơ, quỹ tương hỗ và một số công ty lớn khác.
Khi đó, cơn bão giá sẽ quét sạch các khoản đầu tư tư nhân vào các công ty tiền điện tử như sàn giao dịch (37 tỷ USD kể từ năm 2010, dữ liệu từ PitchBook) cũng như giá trị của các công ty tiền điện tử được niêm yết (trị giá khoảng 90 tỷ USD).
Các công ty thanh toán như PayPal, Revolut và Visa sẽ mất một phần lớn hoạt động kinh doanh đang phát triển thuận lợi, điều này sẽ làm giảm định giá của họ. Các công ty đã thúc đẩy sự bùng nổ tiền điện tử, chẳng hạn như Nvidia, một nhà sản xuất vi mạch, cũng sẽ bị ảnh hưởng. Nói chung, có lẽ khoảng 2.000 tỷ USD có thể bị mất từ đợt chấn động đầu tiên này, nhiều hơn một chút so với giá trị vốn hóa thị trường của Amazon.
Sự lây lan có thể truyền qua một số kênh đến các tài sản khác, cả tiền điện tử và những tài sản truyền thống. Một kênh là đòn bẩy. 90% số tiền đầu tư vào Bitcoin được thông qua các công cụ phái sinh như hợp đồng hoán đổi “vĩnh viễn” – đặt cược vào các biến động giá trong tương lai không bao giờ hết hạn.
Hầu hết trong số này được giao dịch trên các sàn lớn không được kiểm soát, chẳng hạn như FTX và Binance. Sự thay đổi giá vừa phải sẽ thúc đẩy các lệnh margin call lớn và khi không được đáp ứng, các sàn nhanh chóng thanh lý tài sản của khách hàng, khiến giá coin giảm. Các sàn sẽ phải gánh khoản lỗ lớn do nợ không trả được.
Khi đó, traders buộc phải bán các tài sản thông thường để lấy tiền mặt. Có nhiều loại đòn bẩy khác tồn tại. Ví dụ, các sàn giao dịch được quản lý hoặc thậm chí các ngân hàng đã cho các nhà đầu tư vay tiền mua Bitcoin. Dù là phương thức nào, người đi vay sắp vỡ nợ phải tìm cách thanh lý các tài sản khác. Khó có thể đánh giá được mức độ đòn bẩy trong hệ thống; hàng chục sàn giao dịch liệt kê các giao dịch hợp đồng tương lai đều không được kiểm soát.
Tuy nhiên, “hợp đồng mở”, tổng số tiền trong các hợp đồng phái sinh chưa thanh toán tại bất kỳ thời điểm nào, đã tăng từ 1,6 tỷ USD vào tháng 3/2020 lên 24 tỷ USD hiện nay. Nó không đại diện cho tổng đòn bẩy, vì không rõ có bao nhiêu tài sản thế chấp đằng sau các hợp đồng khác nhau. Thế nhưng, việc buộc phải thanh lý các vị thế đòn bẩy trong các đợt suy thoái trước đây cho thấy mức độ rủi ro cao. Chỉ riêng vào ngày 18/5, khi giá Bitcoin mất gần một phần ba giá trị, chúng đã đạt 9 tỷ USD.
Một kênh khác là “stablecoin” cũng sẽ bị ảnh hưởng. Bởi việc đổi USD sang BTC khá chậm và tốn kém, các trader muốn nhận được lợi nhuận và tái đầu tư nhanh thường giao dịch bằng stablecoin, được gắn với đồng USD hoặc đồng EUR. Lớn nhất trong thị trường stablecoin là Tether (USDT). Trên một số nền tảng tiền điện tử, chúng là phương tiện trao đổi chính.
Các nhà phát hành trả lại stablecoin của họ bằng hàng đống tài sản, thay vì giống như các quỹ thị trường tiền tệ. Nhưng chúng không chỉ, hoặc thậm chí chủ yếu, được giữ bằng tiền mặt.
Ví dụ, Tether cho biết 50% tài sản của họ được nắm giữ bằng thương phiếu, 12% trong các khoản vay có bảo đảm và 10% trong trái phiếu doanh nghiệp, quỹ và kim loại quý. Cú suy giảm thế kỷ này có thể lây lan việc bán tháo sang stablecoin, buộc các nhà phát hành phải bán tài sản của họ để mua lại. Vào tháng 7, cơ quan xếp hạng Fitch cảnh báo rằng việc mua lại hàng loạt đột ngột của Tether có thể ảnh hưởng đến sự ổn định của thị trường tín dụng ngắn hạn.
Một trường hợp tồi tệ hơn không khó tưởng tượng đó là tỷ lệ lãi suất thấp đã khiến các nhà đầu tư chấp nhận rủi ro nhiều hơn để vay tiền đầu tư. Một sự sụp đổ về giá crypto có thể khiến họ mất trắng.
Trong những tháng gần đây, mối tương quan giữa giá Bitcoin và cổ phiếu meme, và thậm chí cả thị trường cổ phiếu nói chung, đã tăng lên. Điều đó một phần là do những người đánh cược tái đầu tư lợi nhuận thu được từ các cổ phiếu truyền thống vào tiền điện tử và ngược lại. Việc bán tháo sẽ bắt đầu với những người đánh cược có đòn bẩy cao nhất thường là cá nhân và quỹ đầu cơ trong các lĩnh vực rủi ro cao: cổ phiếu meme, trái phiếu rác,…
Các nhà đầu tư phải đối mặt với áp lực giảm giá, làm cho các tài sản rủi ro kém thanh khoản hơn và có thể gây ra sự sụt giảm chung. Nếu điều đó nghe có vẻ không thoả đáng, hãy nhớ rằng S&P 500, chỉ số chứng khoán chính của Mỹ, đã giảm 2,5% trong một ngày sau khi những người đầu cơ mê mẩn GameStop.
Khi đó, tình trạng hỗn loạn của toàn thị trường nói chung sẽ xảy ra. Dĩ nhiên, để đến mức khủng hoảng lớn như thế này, hệ thống BTC và thị trường sẽ cần phạm rất nhiều sai lầm. Nhưng kịch bản cực đoan cho thấy rằng đòn bẩy, stablecoin và tâm lý là những kênh chính mà qua đó bất kỳ cuộc suy thoái tiền điện tử nào, dù lớn hay nhỏ, sẽ có tác động mạnh mẽ. Và điều này cho thấy tiền điện tử ngày càng trở nên gắn bó hơn với tài chính thông thường.
Goldman Sachs hiện có kế hoạch tung ra một quỹ hoán đổi danh mục (ETF) tiền điện tử. Trong khi đó, Visa cũng đã ra mắt thẻ ghi nợ thanh toán phần thưởng cho khách hàng bằng BTC. Khi lĩnh vực tiền điện tử mở rộng, khả năng gây ra gián đoạn thị trường rộng lớn hơn cũng mạnh mẽ hơn.
