Thế giới ngày càng "khát" dầu hướng dương vì chiến sự Nga - Ukraine

Đại dịch Covid-19 đã gây ra tình trạng thiếu mặt hàng thiết yếu và chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine càng làm nguồn cung gián đoạn hơn, đẩy giá nhiều mặt hàng quan trọng tăng tại các siêu thị trên thế giới.

Trước xung đột Nga - Ukraine diễn ra, Ukraine là nhà xuất khẩu dầu hướng dương lớn nhất toàn cầu. Tình hình hiện tại đã làm tê liệt quá trình thu hoạch ở Ukraine, khiến nhiều quốc gia cạn dần dầu ăn dự trữ, làm trầm trọng hơn nữa cuộc khủng hoảng thực phẩm ở Đông Phi, buộc Indonesia phải áp dụng các hạn chế xuất khẩu.

Người tiêu dùng, gần đây nhất là tại Anh, đang bị giới hạn lượng dầu ăn được mua trong khi các siêu thị và nhà hàng điều chỉnh cách ứng phó với giá tăng.

"Các chuỗi cung ứng, vốn đã bị gián đoạn bởi Covid-19, càng rơi vào tình trạng phức tạp hơn nữa vì xung đột quân sự ở Ukraine, dẫn tới thiếu một số mặt hàng như dầu hướng dương và đẩy giá các sản phẩm thay thế. Các nhà sản xuất đang làm mọi việc có thể để kéo chi phí xuống nhưng một số nơi không thể tránh khỏi việc sẽ phải chuyển phần giá tăng thêm cho người tiêu dùng", Kate Halliwell - Giám đốc khoa học tại Liên đoàn Đồ uống và Thực phẩm đại diện cho lĩnh vực sản xuất lớn nhất của Anh - cho biết.

Ông Tom Holder, người phát ngôn của Liên doanh Bán lẻ Anh, nói các hãng bán lẻ đã áp hạn chế với khách hàng sau khi cuộc xung đột quân sự Nga - Ukraine làm gián đoạn nguồn cung.

Các chuỗi siêu thị ở Tây Ban Nha, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, Bỉ và các quốc gia khác đã áp hạn chế mua dầu ăn khi đối mặt với lực cầu tăng mạnh. Tại Tesco, chuỗi bán lẻ lớn ở Anh, khách hàng chỉ được phép mua tối đa 3 chai dầu ăn.

"Giỏ bánh mỳ của châu Âu"

Ngành nông nghiệp Ukraine đang bị ảnh hưởng nặng nề bởi chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga. Nông dân không thể thu hoạch nông sản, Các kho ngũ cốc, cây trồng tại khu vực được coi là "giỏ bánh mỳ của châu Âu" bị phá hủy. Nga và Ukraine chiếm khoảng 75% nguồn cung dầu hướng dương - một nguyên liệu nấu ăn quan trọng tại nhiều nơi trên thế giới.

Trồng trọt, sản lượng và giao thương đều suy giảm, giá hàng hóa tăng mạnh, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho biết trong tháng 4. Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO) ghi nhận giá các loại dầu thực vật tăng mạnh vì chiến tranh và hạn hán kéo dài ở những khu vực như Brazil, Argentina.

Các chủ doanh nghiệp ở Anh vẫn do dự trong việc chuyển chi phí sang cho người tiêu dùng và đang chạy đua để tìm nguồn cung dầu ăn thay thế.

Harry Niazi, sở hữu nhà hàng Famous Olley's Fish Experience ở London, cho biết giá một thùng dầu hướng dương 20 lít đã tăng từ 22 bảng Anh (29 USD) lên 42,5 bảng Anh (55 USD). "Điều đó thật đáng sợ và tôi không biết ngành cá và khoai tây chiên sẽ thích ứng thế nào", Niazi trả lời AP.

Tại Anh, quốc gia nhập khẩu 83% nhu cầu dầu hướng dương từ Ukraine, người tiêu dùng được khuyến khích hạn chế mua nhiều. Siêu thị Tesco giới hạn mỗi khách hàng được mua 2 chai dầu ăn. Waitrose đang phối hợp với các nhà cung ứng để tăng đơn mua dầu ăn.

Sự gián đoạn này đáng ngại đến mức các cơ quan quản lý thực phẩm Anh hồi tháng 3 cho biết các nhà sản xuất đang thay thế dầu ăn bằng dầu hạt cải dầu, "khẩn cấp" đến mức một số không thể thay đổi kịp nhãn dán.

"Các công ty thực phẩm đang cảnh báo rằng nguồn cung dầu hướng dương tại Anh có thể cạn kiệt trong vài tuần. Một số công ty đang gặp khó khăn nghiêm trọng", FSA cho biết trong một thông báo.

Các công ty cũng tìm cách điều chỉnh bằng mọi thứ sẵn có, chuyển sang sử dụng dầu cọ hoặc dầu đậu nành. Dầu hạt cải dầu, gần đây được định hướng cho thị trường diesel sinh học, cũng đã được chuyển sang sử dụng cho chế biến thực phẩm, theo báo cáo của Fedoil, tổ chức đại diện cho các công ty ép hạt dầu châu Âu.

Tiêu dùng dầu hướng dương, lựa chọn phổ biến ở Anh cho món rán và dầu thực vật lần lượt tăng 27% và 40% so với cùng giai đoạn năm 2021, theo số liệu cung cấp từ công ty nghiên cứu hành vi người tiêu dùng Kantar của Anh.

Frase McKevitt, nhà phân tích tại Kantar, cho biết người tiêu dùng mua tích trữ, nhận thức được nguy cơ thiếu hàng sẽ đẩy giá bán lên cao hơn nữa ngay cả trước khi các siêu thị bắt đầu áp giới hạn mua trong tháng 4.

Dịch chuyển từ dầu hướng dương

Theo Halliwell, 1/4 lượng dầu hướng dương trên thị trường toàn cầu đã "biến mất" sau khi phương Tây áp lệnh trừng phạt Nga. Một biến số khó lường nữa là diện tích hướng dương được trồng ở Ukraine bao nhiêu và nước này có thể thu hoạch để bán ra thị trường trong bối cảnh này hay không.

Tại Mỹ, theo Robb MacKie - Chủ tịch Hiệp hội Các nhà làm bánh Mỹ, xung đột Nga - Ukraine làm gia tăng sức ép lên các nhà sản xuất dầu đậu nành nội địa để bù đắp lượng thiếu hụt trong nước. "2/3 thị trường xuất khẩu dầu ăn chính thường được các nhà làm bánh sử dụng là dầu hướng dương từ Ukraine và dầu cọ từ Indonesia đang hỗn loạn hoàn toàn", ông cho biết.

MacKie kêu gọi có hành động liên bang để chuyển tồn kho dầu đậu nành sang ngành thực phẩm thay vì sản xuất nhiên liệu sinh học. "Sự gián đoạn của nguyên liệu phổ biến này sẽ đè nặng hơn nữa đến hệ thống thực phẩm của Mỹ".

Những quốc gia khác cũng cảm nhận sức nóng là các thị trường xuất khẩu chính của Ukraine trong năm 2021 như Ấn Độ, Trung Quốc, khu vực Trung Đông, Bắc Phi và Liên minh châu Âu, theo Bộ Nông nghiệp Mỹ.

Rema 1000, chuỗi siêu thị ở Na Uy, đang cân nhắc bán dầu cọ trở lại sau khi cấm mặt hàng này vì lý do môi trường. Chi nhánh Rema 1000 ở Đan Mạch giới hạn mỗi khách hàng chỉ được mua tối đa 3 chai dầu ăn.

Tuy nhiên, cách tiếp cận này có thể gặp trở ngại bởi Indonesia áp lệnh cấm xuất khẩu dầu cọ do tình trạng thiếu nguồn cung trên toàn cầu vì thời tiết và thị trường thắt chặt bởi xung đột Nga - Ukraine, công ty phân tích ngành Oil World cho biết hôm 28/4.

Tại Na Uy, Christopher Harlem - Giám đốc điều hành công ty nhập khẩu Harlem Food - cho biết một số công ty châu Âu đến nay đang đáp ứng được lực cầu bằng cách mạnh tay sử dụng dầu hướng dương dự trữ.

"Đến lúc nào đó, các kho chứa sẽ không được bổ sung thêm hàng. Tôi không thể mua chút nào dầu hướng dương lúc này, chưa nói đến khối lượng lớn", ông nói và cho biết: "Tôi nghĩ chúng tôi phải đối mặt với tình trạng thiếu hàng cận kề và phải bắt đầu tính đến phương án thích ứng và thay thế".