Thanh tra Chính phủ: Lợi ích nhóm và hàng loạt sai phạm đẩy giá sách giáo khoa lên cao

Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa có thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo, thời kỳ thanh tra từ đầu năm 2014 đến hết năm 2018.

Đáng chú ý trong Kết luận Thanh tra này là vấn đề sách giáo khoa (SGK). Theo đó, TTCP đã thanh tra về công tác quản lý Nhà nước về SGK, được biên soạn theo Nghị quyết số 40/2000/QH10 của Quốc hội. Tại thời điểm thanh tra, Bộ GD-ĐT không cung cấp được bản thảo mẫu SGK được Bộ trưởng Bộ GD-ĐT phê duyệt để làm cơ sở đối chiếu SGK hiện hành với bản thảo mẫu, thể hiện việc buông lỏng trong công tác lưu trữ.

Kết quả thanh tra cho thấy, từ năm 2014 đến hết tháng 8/2019, có 73/193 cuốn SGK học sinh có thể viết vào sách đã được in, phát hành và bán được tổng hơn 303 triệu bản.

Thanh tra Chính phủ chỉ rõ: Trường hợp tính 65% giá SGK có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội số tiền tạm tính là hơn 2.374 tỉ đồng.

Đồng thời, Bộ GD-ĐT đã ban hành văn bản về sách bài tập do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tổ chức biên soạn, gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh học sinh và xã hội rằng sách bài tập được NXBGD xuất bản cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm theo SGK. Điều đó dẫn đến thực tiễn hầu hết gia đình học sinh khi mua SGK đều mua sách bài tập kèm theo do NXBGD phát hành.

Thanh tra Chính phủ kết luận “có dấu hiệu lợi ích nhóm giữa Bộ GD-ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với NXBGD trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Trong khi đó, quá trình điều chỉnh tăng giá SGK lần 3, Bộ GD-ĐT chưa có giải pháp kiểm soát chặt chẽ để yêu cầu NXBGD phải thực hiện đầy đủ các chỉ đạo của Bộ trước đó.

Đối với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, TTCP nêu rõ, với SGK biên soạn theo Nghị quyết số 40 của Quốc hội, đây là đơn vị duy nhất được tổ chức biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in và phát hành.

Tuy nhiên, quá trình làm việc với cơ quan thanh tra, đơn vị này cũng không cung cấp được bản thảo mẫu SGK được Bộ GD-ĐT phê duyệt. Quá trình biên tập, thiết kế SGK, NXBGD chưa tham mưu cho Bộ GD-ĐT điều chỉnh thiết kế, biên tập SGK để hạn chế việc học sinh viết vào sách.

Cơ quan thanh tra kết luận, việc xác định nhu cầu sản xuất của NXBGD không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn, chủ yếu là giấy in, làm tăng chi phí lãi vay dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn. Việc lựa chọn nhà thầu in SGK của NXBGD cũng chưa đúng quy định. NXBGD sử dụng giấy in chất lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo tiêu chuẩn quốc gia.

Thanh cũng cho thấy, từ trước năm 2014 và trong giai đoạn từ 2014 đến 2019, NXBGD chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in. Điểm đặc biệt là Công ty Cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83,1% số lượng giấy của NXBGD, tương ứng số tiền hơn 1.890 tỉ đồng.

Kiểm tra xác suất một hợp đồng giấy in cho thấy giá giấy in của công ty này bán cho NXBGD cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty này nhập khẩu trực tiếp, tương ứng số tiền chênh lệch hơn 210 tỉ đồng.

Thanh tra Chính phủ kết luận: Những nội dung này cho thấy việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXBGD có nhiều điểm bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Về việc phát hành SGK, TTCP nêu rõ, các kênh phát hành đến tay người tiêu dùng qua nhiều bước trung gian nên chưa tiết kiệm được chi phí; tỉ lệ chiết khấu của SGK là 25% là cao, chưa hợp lý.

NXBGD Giáo dục cũng được xác định chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ GD-ĐT nhưng đã thực hiện tăng giá SGK từ năm học 2019 - 2020.

Kết quả kiểm tra, xác minh tại NXBGD cho thấy giai đoạn 2014 - 2018, quá trình xây dựng các gói thầu in SGK, hạch toán của NXBGD có nhiều sai sót dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXBGD đã đăng ký giá từ năm 2011 (được in ấn định trên bìa sách) cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền khoảng trên 85 tỉ đồng.

TTCP cho rằng, NXBGD Giáo dục Việt Nam là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, độc quyền biên tập, thiết kế, xuất bản, phát hành, kinh doanh SGK. Qua thanh tra cho thấy NXBGD có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng giá để đăng ký sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, có dấu hiệu vi phạm quy định về đăng ký giá SGK.

Căn cứ kết quả thanh tra, TTCP đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho chuyển thông tin 2 nội dung sang Bộ Công an xem xét, xử lý theo quy định.

Thứ nhất, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ GD-ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Thứ hai, nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có nhiều dấu hiệu bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.