Năm 2020 - Năm gục ngã của kinh tế toàn cầu

Thập niên 1930 được biết đến là một trong những giai đoạn đen tối nhất của lịch sử kinh tế thế giới, khi sự suy sụp của kinh tế toàn cầu đã kéo theo cả những hệ lụy lớn về XH-CT. Năm 2020, dịch Covid-19 đã khiến cho nền kinh tế thế giới phải trải qua những gì tồi tệ nhất kể từ Đại suy thoái.

Suy thoái - thất nghiệp - nghèo đói

Năm 2020, đại dịch Covid-19 không chỉ gây thiệt hại lớn về người với hơn 81 triệu ca nhiễm và gần 1,8 triệu ca tử vong. Số liệu mới nhất của hãng tin Reuters cho biết rằng đại dịch Covid-19 còn gây gián đoạn các chuỗi cung ứng, một loạt những vụ sa thải cùng vô số vụ phá sản, giải thể cơ sở kinh doanh; Covid-19 làm tê liệt nhiều ngành như ngành hàng không và ngành du lịch;... Quỹ Tiền tệ quốc tế IMF cho biết tổng GDP toàn cầu có thể giảm 4,4% trong năm 2020, tuy nhiên con số này có thể vẫn còn lạc quan.

IG - Một nghiên cứu của nền tảng trực tuyến cho thấy rằng GDP của thế giới trong năm 2020 sẽ giảm 5,2%, còn 83,19 nghìn tỷ đô la, từ mức 89,94 nghìn tỷ đô la của năm 2019. 6,7 nghìn tỷ đô la là phần sản lượng mất mát, mức này bằng GDP của Đức và Pháp gộp lại và lớn gấp 3 lần thiệt hại mà khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 gây ra cho thế giới.

IG cũng ước tính rằng có 92% quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới rơi vào suy thoái kinh tế trong năm 2020, cao hơn rất nhiều so với đại dịch đậu mùa vào thập niên 1870. Ở những nền kinh tế phát triển như Mỹ, Nhật Bản và EU, sự suy thoái diễn ra rất nghiêm trọng. Trong đó, nền kinh tế của Mỹ và của Nhật Bản giảm khoảng 10%, còn kinh tế Pháp và Italy đều giảm hơn 15% mỗi nước. Tốc độ sụt giảm kinh tế trong nửa đầu năm 2020 đã được ghi nhận ở Anh và Tây Ban Nha với hơn 20%.

2,5% là tốc độ suy giảm bình quân của các nền kinh tế mới nổi. Trung Quốc được dự báo sẽ là nền kinh tế lớn duy nhất của thế giới tăng trưởng trong năm 2020 với mức tăng có thể đạt khoảng 1,9%.

Trước tình hình dịch bệnh gây ảnh hưởng lớn tới kinh tế toàn cầu, suy thoái và thất nghiệp là hai câu chuyện luôn song hành và đối tượng dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết là những người nghèo. Ngân hàng Thế giới ước tính trong năm 2020 sẽ có thêm từ 88-115 triệu người tại các quốc gia đang phát triển rơi vào cảnh nghèo cùng cực, được định nghĩa là có mức sống dưới 1,9 đô la/ngày. Trong những thập niên gần đây, công cuộc thoát nghèo bị đảo ngược với tỷ lệ dân số cực nghèo của thế giới tăng từ 8,5% lên 9,5%.

Lý do nào để lạc quan về nền kinh tế toàn cầu?

Trước tình hình suy thoái kinh tế, các Chính phủ và Ngân hàng trung ương đã không đứng ngoài cuộc mà gấp rút triển khai nhiều biện pháp chưa từng có tiền lệ để vực dậy nền kinh tế và đồng thời có thể hạn chế mất mát công ăn việc làm nhất có thể.

Tổng số tiền mà các chính phủ chi ra để kích cầu trong năm 2020 theo IMF ước tính lên tới khoảng 12 nghìn tỷ đô la, bằng 15% thu nhập toàn cầu trong 2019. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, Ngân hàng Trung ương châu Âu, Ngân hàng Trung ương Anh, các ngân hàng trung ương khác còn bơm thêm hàng nghìn tỷ đô la, Euro, Bảng cùng các loại tiền khác vào thị trường tài chính. Đặc biệt vào hồi tháng 3 khi thị trường rơi vào trạng thái hoảng loạn. Nếu không có những biện pháp hỗ trợ này, nền kinh tế toàn cầu có lẽ đến hiện tại vẫn còn đang trong tình trạng "tuột dốc không phanh".

Tờ báo Independent của Anh đã phân tích và nhận thấy có lý do để lạc quan về nền kinh tế toàn cầu. Đợt khủng hoảng này không bắt nguồn từ một dạng mất cân đối hay một vấn đề nghiêm trọng nào đó trong nền kinh tế, chẳng hạn một cơn hoảng loạn trên thị trường tài chính, lạm phát vượt khỏi tầm kiểm soát hay lãi suất tăng mạnh,... Thay vào đó, kinh tế thế giới suy sụp bởi sự xuất hiện của một loại virus mới nguy hiểm mà loài người chưa có khả năng miễn dịch tự nhiên để chống lại và cũng chưa có vaccine để phòng ngừa, hay chưa có phương pháp để điều trị hay bất kỳ một căn cứ khoa học thực sự nào để hiểu rõ.

Do đó, một khi virus được khống chế, có thể nền kinh tế thế giới sẽ dễ dàng hồi phục trở lại. Chỉ cần dịch bệnh lắng xuống, các hoạt động bình thường sẽ được duy trì trở lại mà không cần tới các biện pháp tái cấu trúc gây mất mát lớn như sau mỗi lần khủng hoảng trước đây. sự phục hồi này về lý thuyết có thể diễn ra theo biểu đồ dạng chữ V.

Nhưng chính cách nhìn này đã khiến thế giới ít nhiều chủ quan trước khi một làn sóng Covid-19 mới bắt đầu nổi lên vào mùa thu năm 2020 ở nhiều quốc gia. Khi đó, dường như một số khu vực của nền kinh tế có thể biến mất mãi mãi vì xu hướng tiêu dùng thay đổi.

Khi dịch Covid-19 mới xảy ra, các nhà kinh tế học cho biết rằng việc phong tỏa giống như đưa nền kinh tế vào trạng thái đóng băng sâu. Ông Ricardo Reis cho biết: "Giả dụ bạn để một miếng thịt đóng đông lại thì khi được rã đông một tháng sau đó có thể miếng thịt vẫn còn khá tốt. Nhưng nếu bạn thực hiện việc làm tương tự với một trái nho thì trái nho sẽ không thể sử dụng được nữa".

Ở thời điểm mùa thu năm 2020, nhiều người đã bắt đầu lo sợ rằng nền kinh tế toàn cầu giống như một trái nho và tính đến việc phải có sự thích nghi mới bằng cách rút hỗ trợ những công việc trong những ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi Covid-19 như bán lẻ, du lịch và khách sạn. Họ thà chấp nhận tỷ lệ thất nghiệp cao hơn còn hơn là trì hoãn một điều tất yếu sẽ xảy ra.

Nhân tố vaccine ngừa Covid-19 và thận trọng cần thiết

Việc thử nghiệm thành công 3 loại vaccine ngừa Covid-19 vào tháng 11/2020 đã một lần nữa thay đổi triển vọng kinh tế thế giới. Đồng thời đã làm dấy lên hy vọng rằng sản lượng kinh tế thế giới thực sự có thể sớm quay trở lại thời điểm trước đại dịch Covid-19 với số lượng việc làm tương tự.

Trong báo cáo của IMF vào tháng 10/2020 và báo cáo của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế vào tháng 12/2020 có sự khác biệt về từ ngữ sử dụng. Trong khi IMF cho rằng "quá trình phục hồi dài và khó khăn" của kinh tế thế giới thì OECD lại cho rằng thế giới "đã tránh được điều tồi tệ nhất" và "sự phục hồi sẽ mạnh hơn và nhanh hơn khi ngày càng có nhiều hoạt động được nối lại, hạn chế tổng mất mát thu nhập do cuộc khủng hoảng gây ra".

Đó chính là khác biệt mà vaccine ngừa Covid-19 mang lại cho triển vọng kinh tế toàn cầu. Tuy vậy, hai báo cáo trên đều cho rằng phải đến cuối năm 2021 các hoạt động kinh tế trên thế giới mới có thể quay trở lại mức tương tự như ở thời điểm cuối năm 2019. Dù vậy, đây không phải là sự "bật tăng trở lại" vì nền kinh tế thế giới mới chỉ có khả năng trở lại mức của trước khủng hoảng, thay vì đạt được mức như đã kỳ vọng đặt ra trước đại dịch Covid-19.

Các dự báo trước đại dịch có thể sử dụng để làm cơ sở so sánh, IMF đưa ra một kết luận khá sốc rằng đến năm 2025 thiệt hại mà đại dịch này gây ra cho kinh tế toàn cầu có thể lên tới 28 nghìn tỷ đô la, bằng 1/3 quy mô nền kinh tế thế giới trong năm 2019.

Cũng cần phải nói thêm rằng kinh tế thế giới cần tăng trưởng khoảng 1% mỗi năm để bù vào phần dân số tăng thêm. Sự mất mát sản lượng kinh tế toàn cầu tính theo bình quân đầu người nếu dựa trên các dự báo trước khi có dịch Covid-19 và thậm chí còn lớn hơn nhiều so với thiệt hại thể hiện qua những con số ở bên trên.

Dự báo việc ra khỏi tình trạng khẩn cấp kinh tế hiện nay có thể khó khăn hơn nhiều so với ứng phó ban đầu khi khủng khoảng. 

Các quốc gia đang phát triển có thể sẽ khó tiếp cận với vaccine ngừa Covid-19 trước cuối năm 2021, bởi các đơn hàng đặt mua vaccine ngừa Covid-19 tính đến thời điểm này chủ yếu là của những nước giàu hơn. Nợ của khu vực doanh nghiệp tư nhân ở các nền kinh tế phát triển cũng là một vấn đề lớn ở thời điểm này. Các Chính phủ vẫn có thể vay vốn với lãi suất siêu thấp,nhưng cần tìm ra biện pháp để đảm bảo rằng gánh nặng nợ nần của khu vực tư nhân không trở thành một rào cản đối với việc phục hồi kinh tế.

Đây có lẽ đều là những nhiệm vụ không hề dễ dàng, bởi sau khi gục ngã, kinh tế toàn cầu đang phải đối mặt một quá trình dài và gian truân để thực sự đứng dậy.